De YBA's: hoe geld, hype en macht de kunstwereld in de jaren 90 veranderde

By Andrew Bay, UK

Het is niet meer dan eerlijk om gelijk maar te erkennen dat de 'Young British Artists' die meer dan 30 jaar geleden de kunstwereld domineerden, vandaag niet langer als bijzonder jong beschouwd zouden worden. En het blijkt dat de meesten ook niet meer in Groot-Brittannië wonen. Maar het is ook waar dat hun impact op de kunstwereld enorm was en dat ze van kunstwereldsensaties naar popcultuuriconen gingen, die de hedendaagse kunst wereldwijd radicaal transformeerden.

Kunstenaars die worden geassocieerd met de YBA-beweging, zijn onder meer, in willekeurige volgorde: Sarah Lucas, Matt Collinshaw, Gary Hume, Sam Taylor-Wood, Mark Wallinger, Rachel Whiteread, Tracey Emin en Damien Hirst om er maar een paar te noemen. Ze kregen de overhand in het midden van de jaren negentig in Londen, dat een soort culturele spanning doormaakte die deed denken aan het Londen van de Swinging Sixties. Ze werden voornamelijk opgeleid bij Goldsmiths en Royal College of Art. Goldsmiths in het bijzonder stond bekend om zijn baanbrekende methodologieën die het verdelen van kunstdisciplines in afzonderlijke categorieën vermeden, maar in plaats daarvan studenten aanmoedigde om een ​​collaboratieve mixed-mediabenadering in hun werk toe te passen. Wat de YBA's echter als een artistieke beweging definieerde, was meer dan een algemene stilistische benadering, maar hun dynamiek en vindingrijkheid. In tegenstelling tot de generatie die hen voorging, waren ze gedreven en slim genoeg om niet te wachten tot de kunstwereld naar hen toe kwam, maar in plaats daarvan begonnen ze als jonge studenten hun eigen evenementen en shows te creëren. Hun opkomst viel samen met de Brit Pop en Cool Britannia culturele moloch, die in de zomer van 1997 door Groot-Brittannië raasde.

Damien Hirst valt meteen op als de natuurlijke leider van de YBA-groep. Als tweedejaarsstudent aan Goldsmiths College organiseerde en begeleidde hij in 1988 op 23-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling. De show, getiteld 'Freeze,' kreeg zo'n overweldigende bekendheid dat Charles Saatchi, de beroemde Londense reclamemagnaat en kunstconservator, de openingsavond bijwoonde. Vier jaar later exposeerde de Saatchi-galerij de een groot aandeel werken van deze kunstenaars in een fabriek van 20.000 vierkante meter in Londen. De show heette simpelweg 'Young British Artists'. Zo ontstond een geheel nieuwe esthetiek: eigentijds, origineel en meeslepend. De kunstenaars begrepen de wisselwerking tussen hoge en lage cultuur volledig en drongen snel door in de mainstream van de publieke opinie en perceptie.

Een van de meest iconische kunstwerken uit die periode was de beruchte formaldehydehaai van Hirst uit 1991. Niet veel mensen zouden zich herinneren dat het stuk humoristisch getiteld was: 'The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living.' Hoewel hij dat jaar op de shortlist stond, won hij pas in 1995 de Turner Prize, ondanks veel kritiek van dierenliefhebbers en de pers. Charles Saatchi besloot snel te profiteren van de nationale bekendheid en reclame die zijn kunstenaars kregen, en bouwde een slimme mediabalans tussen kunst en commercie.

In 1997 opende Saatchi de tentoonstelling die de YBA's definitief zou vestigen als bekende namen in de kunstwereld, de media en het publieke bewustzijn. 'Sensation' was een daverend succes, met een recordopkomst van maar liefst 300.000 bezoekers voor de Royal Academy in Londen. De tentoonstelling trok een ongekende media-aandacht die concurreerde met de dagelijkse krantenkoppen en de kabinetsverkiezingen van New Labour. Saatchi en zijn kunstenaars hadden de hedendaagse kunst onverwachts van de grenzen van de academische wereld naar de reguliere cultuur gebracht. De enorme hoeveelheid publiciteit die door de YBA's werd vergaard, zorgde ervoor dat de Turner Prize omgevormd werd tot een belangrijk cultureel evenement. Met een ongekend hoge opkomst en met sterren bezaaide ceremonies, kreeg de prijs in slechts een paar jaar tijd genoeg momentum om particuliere investeerders en ambtenaren in Londen ervan te overtuigen dat voor de stad de tijd was gekomen om een ​​eigen museum voor hedendaagse kunst op te richten. En dit werd bereikt in het jaar 2000 met de opening van het Tate Modern op de London South Bank.

Dit was wederom een ​​buitengewoon succes voor alle betrokkenen: de Londense kunstwereld, de media die zorgden voor een sprankelende live tv-verslaggeving van de openingsavond, en de 5000 gasten die de showpremière en de glamoureuze afterparty bijwoonden. Maar dit was in de eerste plaats een ongelooflijke prestatie voor de YBA's. Door vasthoudendheid, creatief talent en enthousiasme hadden deze 16 van de kunstacademie afgestudeerden, de kunstwereld ten goede veranderd en van Londen de kunsthoofdstad van de wereld gemaakt. Het evenement was een groot succes en de impact vertaalde zich in de weken daarna meteen in verrassend hoge bezoekersaantallen voor een museum voor hedendaagse kunst. De YBA's bevonden zich nu in het epicentrum van de culturele tijdgeest, ze waren net zo beroemd en charismatisch als popsterren, ze waren het gesprek van de dag en iedereen wilde in hun buurt zijn.

Halverwege 2000 veranderde de wereld echter drastisch als gevolg van de aanhoudende oorlog in Irak en de economische crash van de dot.com-bubbel: de extase van het nieuwe millennium was bijna verdwenen. De YBA's gingen hun eigen weg, Charles Saatchi verkocht zijn galerijen en de internetrevolutie begon met het creëeren van de nieuwe technologisch gedreven wereld waarin we vandaag leven. Maar dit is misschien wel de reden waarom de invloed van het werk dat deze kunstenaars in die korte tijd hebben geproduceerd, onmiskenbaar door de jaren heen is blijven bestaan. Kunststudenten over de hele wereld, maar ook het grote publiek, zijn nog steeds geboeid door deze beweging, simpelweg omdat het werk nog steeds sterk resoneert met onze verbeelding en nog steeds veel originaliteit in zich draagt.

Hun benadering van het gebruik van gevonden voorwerpen als formele symboliek was baanbrekend. Een collectieve voortdurende ontvankelijkheid voor nieuwe processen, om voortdurend te onderzoeken hoe kunst wordt gemaakt en hoe erover kan worden nagedacht, definieerde hun streven.

Gezamenlijk maakten de YBA's uitgebreid gebruik van visuele media, waardoor een hernieuwde belangstelling voor gedrukte film en fotografie ontstond; ze tilden het expressieve karakter van de installatie als conceptueel instrument naar een nieuw niveau en gaven de schilderkunst een nieuwe impuls met een gevoel van urgentie en uitbundige vitaliteit.