Marina Abramovic: De kunst van volharding en performance

Door Kris Ghesquière

Marina Abramovic is een pionier in de wereld van hedendaagse kunst, vaak aangeduid als de 'grootmoeder van de performancekunst.' Gedurende haar meer dan vijf decennia durende carrière heeft ze de grenzen van fysieke en mentale uithoudingsvermogen verkend, waarbij ze persoonlijke kwetsbaarheid transformeerde tot een krachtige vorm van artistieke expressie. Abramovic gebruikt haar lichaam zowel als medium als onderwerp en verkent thema's zoals pijn, vertrouwen, uithoudingsvermogen en de interactie tussen kunstenaar en publiek.

Hoewel de kunstwereld al lang gefascineerd is door haar radicale performances, omvat Abramovic's praktijk ook een evoluerende relatie met andere media, zoals fotografie. Deze flexibiliteit stelt haar in staat een dialoog te creëren tussen de blijvende kracht van een beeld en de vergankelijkheid van een performance, een dynamiek die haar verkenning van uithoudingsvermogen in de kunst voedt.


De Kunst van Uithoudingsvermogen en Aanwezigheid

Een centraal element in Abramovic's werk is het concept van uithoudingsvermogen, dat zij ziet als een manier om de grenzen van de menselijke ervaring te confronteren en te overstijgen. Gedurende haar carrière heeft zij uithoudingsvermogen niet enkel gebruikt als een fysieke uitdaging, maar als een pad naar verhoogde bewustzijnstoestanden. Haar performances omvatten vaak langdurige perioden van stilstand of repetitieve handelingen, waarbij zowel de kunstenaar als het publiek wordt uitgedaagd om ongemak te doorstaan en hun grenzen te testen.

Dit uithoudingsvermogen wordt niet altijd gedefinieerd door fysieke inspanning. In enkele van haar recentere werken heeft Abramovic nadruk gelegd op aanwezigheid en mindfulness. Een voorbeeld hiervan is 512 Hours (2014), dat plaatsvond in de Serpentine Galleries in Londen. Hier ontdeden de performances zich van externe stimuli, zoals traditionele rekwisieten en gescripte handelingen. Bezoekers van de galerie moesten hun telefoons en horloges inleveren en betrokken raken bij de gedeelde ervaring van het moment. Deze interactie werd het kunstwerk zelf, een oefening in stilstand die de zintuigen van de deelnemers wilde wekken in een digitale tijd vol afleidingen.

Hoewel veel subtieler dan haar eerdere, fysiek veeleisende stukken, vertegenwoordigt 512 Hours nog steeds het uithoudingsvermogen van het huidige moment. Abramovic's rol was zowel die van facilitator als deelnemer, waarbij zij de toeschouwers begeleidde naar een ontmoeting met hun eigen bewustzijn. De handeling van langdurige, stille interactie tussen mensen wordt op zichzelf een test van uithoudingsvermogen, en benadrukt dat uithoudingsvermogen in de kunst niet alleen gaat over fysieke grenzen, maar ook over de grenzen van aandacht, geduld en aanwezigheid.

Vervagende Grenzen: Fotografie en Performance

Hoewel performancekunst Abramovic’s meest erkende medium is, onthult haar betrokkenheid bij fotografie een andere laag van haar artistieke exploratie. Deze dualiteit weerspiegelt haar verlangen om de vluchtige aard van performance vast te leggen, terwijl ze tegelijkertijd de kracht van het stilstaande beeld erkent. In werken zoals Portrait with Falcon (2010) gebruikt Abramovic fotografie niet alleen om haar kunst te documenteren, maar ook om dezelfde intensiteit en focus over te brengen die aanwezig is in haar live performances. De pigmentprint toont Abramovic met een valk op haar arm, een symbool van kracht, controle en de stille communicatie tussen mens en natuur.

Het maken van deze foto weerspiegelt haar performancepraktijk. Fotografie wordt in deze context een vorm van uithoudingsvermogen die geduld, een vaste hand en een diepe verbinding met het onderwerp vereist. Abramovic’s blik en houding weerspiegelen die van de valk, wat een stille maar krachtige aanwezigheid uitstraalt die de overkoepelende thema’s van haar werk belichaamt: kracht, focus en introspectie. Door performance te combineren met fotografie onderzoekt Abramovic hoe aanwezigheid zowel vastgelegd als gecommuniceerd kan worden door verschillende vormen, en zo de invloed van uithoudingsvermogen uitbreidt voorbij de performatieve handeling.

Een Evoluerende Artistieke Uitdrukking

De kunst van Abramovic is voortdurend geëvolueerd, van vroege, fysiek uitputtende performances tot meer introspectieve en publiekgerichte werken. Toch blijft de kern van haar praktijk onveranderd: een toewijding aan het verleggen van de grenzen van de menselijke ervaring en het bewustzijn. Of ze nu optreedt voor livepubliek of door het medium van fotografie werkt, ze beweegt naadloos tussen de rollen van kunstenaar, facilitator en onderwerp.

Haar experimenten met uithoudingsvermogen overstijgen het fysieke en duiken in het psychologische, zoals te zien is in 512 Hours. Evenzo vangen haar fotografische werken, zoals Portrait with Falcon, de essentie van het uithoudingsvermogen van aanwezigheid, waar een enkel beeld de kracht en intensiteit communiceert die haar performances definiëren. Door diverse media te gebruiken, vervaagt Abramovic de lijnen tussen het vergankelijke en het blijvende, en stelt ze vragen over wat het betekent om te blijven bestaan in verschillende contexten.

Erfenis en Invloed

Abramovic’s verkenning van uithoudingsvermogen heeft een blijvende impact gehad op de hedendaagse kunst, met invloed op bewegingen zoals body art en relationele esthetiek. Haar werk heeft nieuwe mogelijkheden geopend voor performance als medium, vooral op het gebied van publieksinteractie en het doorbreken van de traditionele scheiding tussen kunstenaar en toeschouwer. Haar invloed strekt zich uit tot kunstenaars die hun eigen lichaam en ervaringen gebruiken als instrumenten voor expressie, maar haar benadering van uithoudingsvermogen – intiem, rauw en onwankelbaar – blijft uniek in zijn diepgang en kracht.

In haar fusie van performance en fotografie daagt Abramovic ook het idee uit van wat als 'blijvende' kunst kan worden beschouwd. Terwijl een foto een moment in de tijd kan bevriezen, is een performance een onherhaalbare ervaring. Door deze twee vormen te navigeren, blijft Abramovic's kunst ons herinneren aan de delicate balans tussen aanwezigheid en herinnering, het geziene en het gevoelde.

Conclusie: Uithoudingsvermogen Voorbij het Fysieke

Het oeuvre van Marina Abramovic is een diepgaand onderzoek naar de grenzen en mogelijkheden van de menselijke ervaring. Via haar performances en fotografische verkenningen nodigt ze toeschouwers uit om uithoudingsvermogen niet alleen als een fysieke handeling te beschouwen, maar als een mentale en emotionele reis. Haar werken, of ze zich nu manifesteren in de stilte van een galerie zoals in 512 Hours of in de intensiteit van een blik zoals in Portrait with Falcon, belichamen haar voortdurende verkenning van aanwezigheid, controle en de blijvende geest van de menselijke geest.

In haar kunst daagt Abramovic ons uit om onze eigen grenzen te confronteren en te begrijpen dat echt uithoudingsvermogen niet alleen ligt in het doorstaan van ongemak, maar in het omarmen van kwetsbaarheid en het huidige moment. Haar nalatenschap is een testament aan de kracht van het doorbreken van conventionele grenzen en de blijvende impact van het confronteren van de diepten van het menselijk bewustzijn.